Τα αδέλφια Παναγιώτης και Θρασύβουλος Αλεπουδέλης, με καταγωγή από τον μικρό συνοικισμό Καλαμιάρης που βρίσκεται στα βόρεια του προσφυγικού οικισμού της Παναγιούδας (Μικρής Παναγίας) Μυτιλήνης, ασχολούμενοι με τον κλάδο της ελαιουργίας/σαπωνοποιίας ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1880, μετοίκησαν στο Ηράκλειο της Κρήτης (περί το 1895) όπου ίδρυσαν εργοστάσιο πυρηνελαιουργίας και σαπωνοποιίας.  Μετά την Κρήτη, επόμενος σταθμός υπήρξε ο έντονα βιομηχανοποιημένος και εμπορικός Πειραιάς, όπου το 1914 τα δύο αδέλφια ίδρυσαν ένα νέο και σύγχρονο εργοστάσιο στην περιοχή Λεύκα. Ο Παναγιώτης Θ. Αλεπουδέλης απεβίωσε το 1925 και η Ελαιουργία/Σαπωνοποιία έμεινα στα χέρια του νεώτερου αδελφού του Φρασύβουλου Θ. Αλεπουδέλη. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, το εργοστάσιο του Αλεπουδέλη θεωρείτο εκ των πλέον σύγχρονων του κλάδου ενώ τα προϊόντα (σάπωνες) του Οίκου Αλεπουδέλη διέθεταν εξαιρετική φήμη τόσο στην εγχώρια/ελληνική αγορά όσο και σε χώρες του εξωτερικού όπου εξάγονταν (το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής εξαγόταν στην Αίγυπτο, στην Κύπρο, στην Τουρκία, στην Αγγλία και στην Αμερική). Την ίδια εποχή, ο Οίκος Αλεπουδέλη διατηρούσε υποκαταστήματα στην Κέρκυρα και στην Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, στην Ελαιουργία/Σαπωνοποιία του Αλεπουδέλη ιδρύθηκε ένα νέο τμήμα παραγωγής ανόθευτων αρωματικών σαπουνιών, με χρήση καθαρού ελαιόλαδου και καρυδέλαιου αρίστης ποιότητας ώστε να είναι σε θέση να ανταγωνίζεται εφάμιλλα προϊόντα σαπωνοποιιών της Ευρώπης. Στον Μέγα Οδηγό του Πειραιώς του έτους 1929-1930, η Ελαιουργία και Σαπωνοποιία του Θρ. Θ. Αλεπουδέλη και Σίας καταγράφεται με εργοστάσιο επί της οδού Βασιλικών 48 και γραφεία επί της Ναυαρίνου. Η ελαιουργία/σαπωνοποιία Αλεπουδέλη συνέχισε τη δραστηριότητα της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός οτί από τον γάμο του εκ των ιδρυτών της ελαιουργίας/σαπωνοποιίας Παναγιώτη Θ. Αλεπουδέλη με την Μαρία Ε. Βρανά γεννήθηκαν έξι παιδιά: η Μυρσίνη, ο Θεόδωρος, ο Βύρων, ο Κωνσταντίνος, ο Ευάγγελος και ο Οδυσσεύς, ο οποίος είναι ο τιμημένος με βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας και ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές της «γενιάς τους ‘30» Οδυσσέας Ελύτης.

πηγή: ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΙΑ ΑΛΕΠΟΥΔΕΛΗ (1884)

ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «ΑΘΗΝΑ»: Ένας Πολύ- Χώρος όπου η καθημερινή Ζωή θα συναντάει την Τέχνη και τον Πολιτισμό. Χρειάστηκε σκληρή δουλειά περίπου 4 χρόνων για να ολοκληρωθούν οι αναγκαίες μελέτες, εγκρίσεις και αδειοδοτήσεις και στην συνέχεια οι αναγκαίες εργασίες αποκατάστασης για να μεταμορφωθεί ένα μεγάλο τμήμα του εγκαταλελειμμένου ιστορικού βιομηχανικού συγκροτήματος «ΑΘΗΝΑ» σ΄ έναν σύγχρονο Επιβατικό Σταθμό Υπεραστικών Λεωφορείων και ένα αστικό Πολυχώρο ποικίλων δραστηριοτήτων που θα συμβάλει στην αναζωογόνηση της περιοχής καθώς και στην αναβάθμιση των λειτουργιών της πόλης και της ποιότητας της καθημερινής ζωής των κατοίκων της. Στόχος ήταν η δημιουργία μιας υποδομής που θα Εμπνέει και θα Κινητοποιεί τις Δημιουργικές Δυνάμεις της πόλης μας και θα Συγκινεί, τους επισκέπτες. Στην βάση αυτού του στόχου υπήρχε η δημιουργία ενός σύγχρονου Σταθμού Λεωφορείων ο οποίος θα συμπληρώνεται με μια σειρά από χώρους όπου το εμπόριο τοπικών παραδοσιακών προιόντων, η τέχνη, ο πολιτισμός και η αναψυχή θα συνυπάρχουν αρμονικά με την ιστορικότητα του συγκροτήματος και ...με θέα την εμβληματική για την ευρύτερη περιοχή του λιμανιού υψικάμινο των 36 μέτρων.

Το συγκρότημα «ΑΘΗΝΑ» έχει συμβάλει σημαντικά στην βιομηχανική ανάπτυξη της πόλης του Ηρακλείου. Ο αρχικός πυρήνας του συγκροτήματος κατασκευάστηκε τα τέλη του 19ου αιώνα και λειτούργησε ως παραγωγική μονάδα, Σαπωνοποιείο – Πυρηνελαιουργείο υπό την ιδιοκτησία Μ. Βασιλάκη, Ν. Λιαπάκη, Ταλιάνη και Αλεπουδέλη πατέρα του Οδυσσέα Ελύτη. Με το τέλος της βιομηχανικής λειτουργίας του συγκροτήματος, μετά την δεκαετία του ΄70 τα κτίρια εγκαταλελειμμένα πλέον δέχτηκαν σοβαρές επεμβάσεις που αλλοίωσαν σε πολλές περιπτώσεις την αρχική μορφή του συγκροτήματος με αποτελέσματα καταστροφικά για την μορφολογία και σε ορισμένες περιπτώσεις την στατική επάρκεια των κτιρίων. Επίσης την ίδια περίοδο με την εγκατάσταση των νέων χρήσεων αφαιρέθηκε και καταστράφηκε ο μηχανολογικός εξοπλισμός του εργοστασίου, με αποτέλεσμα να χαθεί ένα σημαντικό κομμάτι της βιομηχανικής ιστορίας της πόλης. Τα διατηρητέα κτίρια του συγκροτήματος αλλά και τα κτίρια συνοδείας παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και σαν σύνολο αποτελούν αξιόλογο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 20ου αιώνα.

Επιπλέον, θεωρούνται πολύτιμη ιστορική αναφορά για τη μελέτη της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της Κρήτης, η όποια αναμφισβήτητα διαμορφώθηκε παράλληλα με τις γενικότερες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις της σύγχρονης ιστορίας της. Το κτιριακό συγκρότημα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις ιστορικές μνήμες της πόλης του Ηρακλείου, που στο μεγαλύτερο διάστημα του 20ου αιώνα αποτέλεσε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο στο τομέα της μεταποίησης και επεξεργασίας των τοπικών γεωργικών προϊόντων. Μέρος από το κτιριακό σύνολο χαρακτηρίστηκε τον Ιούλιο του 2002 ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο,(ΦΕΚ 813/Β 1-7-2002). Στην βάση των περιορισμών και του θεσμικού πλαισίου που επέβαλε η κήρυξη του συγκροτήματος βασίστηκαν και οι προβλέψεις της μελέτης αποκατάστασης η οποία αφορά στην δομική και αισθητική αποκατάσταση του ιστορικού βιομηχανικού συγκροτήματος υλοποιώντας ένα κτιριολογικό πρόγραμμα το οποίο θα εξυπηρετεί λειτουργικές ανάγκες της πόλης, με παράλληλη τήρηση των πολεοδομικών δεσμεύσεων που απορρέουν από την ένταξη του στο Ανατολικό Πολεοδομικό Κέντρο (ΑΠΚ) Ηρακλείου, καθώς και των δεδομένων που συνεπάγεται ο χαρακτηρισμός τμημάτων του συγκροτήματος σαν διατηρητέων μνημείων της νεώτερης ιστορίας του τόπου. Η διαχρονικότητα των δομών, της ύλης και των λειτουργιών που συνδέονται με το κτιριακό συγκρότημα καθώς και η παρουσία της υψηλής και επιμελημένης κατασκευής καπνοδόχου εκ των πραγμάτων επέβαλαν τις βασικές σχεδιαστικές αρχές.

Οι επιμέρους σκέψεις και συναισθήματα από την φάση της αποτύπωσης, καθώς και οι χειρισμοί στην φάση της αρχικής σχεδίασης, έως και τις τελικές επιλογές στην μελέτη εφαρμογής κυριαρχούνταν από την μνήμη του χώρου, την απλή χωρική του δομή, τη περίκλειστη μορφολογία και την αυστηρή υλικότητά του και αναζητούσαν να αποκτήσουν μια σύγχρονη αφηγηματική δύναμη. Στην βάση αυτής της λογικής επιλέχθηκαν σχεδιαστικές λύσεις και χειρισμοί λιτοί, ευέλικτοι, αναστρέψιμοι. Τα υφιστάμενα κτίσματα, η σχέση των κτισμάτων με το κενό υπαίθριο περιβάλλοντα χώρο τα αδρά υλικά όπως είναι η πέτρα, το εμφανές μπετόν, το μέταλλο και το ξύλο προσεγγίστηκαν ως μια συνέχεια της ιστορικής μνήμης και έτσι το κτιριολογικό πρόγραμμα και ο τρόπος παρέμβασης και αποκατάστασης του συγκροτήματος ουσιαστικά «γεννήθηκε» σαν μια φυσιολογική συνέχεια τους. Αυτό σημαίνει πρώτιστα ότι από την φάση της μελέτης προσδιορίστηκαν και αναδείχτηκαν τα διαχρονικά λειτουργικά χαρακτηριστικά του συγκροτήματος και έγινε προσπάθεια να ενταχθούν σε μια ενιαία λειτουργική ενότητα. Με την ολοκλήρωση της αποκατάστασης του συγκροτήματος και τη λειτουργία του και σαν πολιτιστικό – ψυχαγωγικό κέντρο και φυσικά τη σύνδεσή του με ποικίλες και πολύμορφες εκπαιδευτικές, ερευνητικές, και ψυχαγωγικές δραστηριότητες θα συντελέσει αποφασιστικά στη αναβάθμιση και της ευρύτερης περιοχή του Ανατολικού Πολεοδομικού Κέντρου και του λιμένος Ηρακλείου.

πηγή: Γιώργης Πετράκης