Το Εργοστάσιο, το Μηχανοστάσιο του ΟΣΕ και η Αποθήκη Υλικού Πειραιά, βρίσκεται στην περιοχή Λεύκα του Πειραιά και καταλαμβάνει μία συνολική έκταση 122 στρμ στο ΒΑ τμήμα των Καμινίων. Εντός της έκτασης του συγκροτήματος έχει κατασκευαστεί και λειτουργεί ο σταθμός του Προαστιακού «Λεύκα» ενώ η γραμμή από Αγ. Διονύση και προς Θεσ/κη έχει επισκευαστεί αλλά δεν λειτουργεί πια. Ο χώρος του Εργοστασίου και Μηχανοστασίου του ΟΣΕ διαθέτει κτιριακές εγκαταστάσεις από τα τέλη του 19ου αι και πλούσιο μηχανολογικό εξοπλισμό. Ξεκίνησε δε τη λειτουργία του στα τέλη της δεκαετίας του 1880 κι έφτασε στην πρώτη του ολοκληρωμένη μορφή περί το 1918. Μέχρι τα τέλη του 20ου αι. εξακολουθούσε την αδάλλειπτη λειτουργία του καθώς μεγάλα τμήματά του όπως το κυκλικό μηχανοστάσιο και η κεντρική αίθουσα του εργοστασίου λειτουργούσαν σε κελύφη και με τον εξοπλισμό των αρχικών τους φάσεων εξυπηρετώντας ανάγκες επισκευών του ΟΣΕ. Άλλα τμήματα, όπως το χυτήριο και το βαφείο σταμάτησαν τη λειτουργία τους πριν το κλείσιμο του αιώνα. Στη σημερινή του μορφή το συγκρότημα προέκυψε από τη συνένωση δύο ανεξάρτητων συγκροτημάτων, του ΣΕΚ (Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους) και του ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς-Αθηνών_Πελοποννήσου) οι οποίοι συνενώθηκαν με τη δημιουργία του ΟΣΕ. Διοικητικά χωρίζεται σε δύο τμήματα: το ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ή ΚΕΠ (Κεντρικό Εργοστάσιο Πειραιά) που περιλαμβάνει τους χώρους επισκευών των πρώην ΣΕΚ και ΣΠΑΠ και το ΜΗΧΑΝΟΣΤΑΣΙΟ, που περιλαμβάνει τους χώρους συντήρησης και συγκρότησης των συρμών των πρώην ΣΠΑΠ. Το παλαιότερο κομμάτι είναι αυτό του ΣΠΑΠ, που ιδρύθηκε το 1882 και μέχρι το 1940 διαχειριζόταν το δίκτυο της Πελοποννήσου. Ο χώρος αποτελείται από ένα σύνολο κτιρίων με διαφορετικές λειτουργίες το καθένα. Στο εργοστάσιο κατασκευάζονταν τα διάφορα μέρη του τρένου ή επισκευάζονταν μετά από ατυχήματα ή φθορά λόγω χρήσης. Περιλαμβάνει υπόστεγα επισκευής-συντήρησης του τροχαίου υλικού, χώρους εργαλειομηχανών και εφαρμοστηρίων, γραφεία προσωπικού και βοηθητικούς χώρους. Το Κυκλικό Μηχανοστάσιο, το παλαιότερο των ΣΠΑΠ με περιστρεφόμενη πλάκα διαμέτρου 20μ., χρονολογείται πιθανότατα από το 1886. Εξυπηρετούσε τη μετρική γραμμή και χρησιμοποιούνταν για στάθμευση, πραγματοποίηση ελιγμών, επιθεωρήσεις και επισκευές στις μηχανές έλξης. Είναι λίθινο κτίριο χτισμένο περιφερειακά γύρω από την περιστροφική πλάκα που διευκόλυνε την είσοδο/έξοδο του τροχαίου υλικού ή εξασφάλιζε την αναστροφή των ατμαμαξών. Στο Κύριο Συγκρότημα Επισκευών λειτουργούσε ξυλουργείο και χώρος αποσυναρμολόγησης ενώ υπάρχει στον χώρο υπαίθρια γερανογέφυρα. Το Καμινευτήριο και ο χώρος επισκευής ηλεκτροκινητήρων λειτοργούν από το 1902. Χυτήριο-Ξυλουργείο-Κατασκευή Αμαξωμάτων: το Χυτήριο σταμάτησε τη λειτουργία του το 2007 λόγω έλλειψης εργατικού δυναμικού. Παρήγαγε τα τροχοπέδιλα, δηλαδή τα φρένα των τρένων. Στο χυτήριο σώζεται ολόκληρος ο εξοπλισμός του. Το συγκρότημα συμπληρώνεται με το κτίριο του Χημείου που κατασκευάστηκε το 1902 αρχικά ως κατοικία του επιστάτη, την Αποθήκη υλικού και το Βαφείο. Το 1936 προστίθεται στον χώρο του ΣΕΚ η λεγόμενη Μεταλλική Πτέρυγα, που φιλοξενεί τον χώρο αποσυναρμολόγησης των μηχανών έλξης και μέρος των μηχανικών εργαλείων. Είναι κτίριο με μεταλλικό φέροντα οργανισμό και τούβλα. Διαθέτει 4 γερανογέφυρες κατασκευασμένες από τους Γερμανούς το 1936. Μετά το 1960 , με την εισαγωγή των κινητήρων εσωτερικής καύσης (μηχανών ντήζελ) στις μηχανές έλξης προστίθεται το κτίριο επισκευής ντηζελοκινητήρων. Το βιομηχανικό-σιδηροδρομικό συγκρότημα της Λεύκας περιλαμβάνει εγκαταστάσεις εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και τεχνικής, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αξία τους έχει το γεγονός ότι σώζονται όλες σε λειτουργική κατάσταση με τον ιστορικό βιομηχανικό εξοπλισμό τους in situ. Από τα παραπάνω κτίρια το κυκλικό μηχανονστάσιο με την περιστροφική πλατφόρμα έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, ενώ μερικά ακόμη κτίρια (μεταλλική πτέρυγα, συγκρότημα επισκευών, χυτήριο) προτείνονται ως αξιόλογα προς κήρυξη (Σύμφωνα με πληροφορίες της Εφορείας Νεότερων Μνημείων). Πηγή: Διπλωματική Εργασία: Μάρθα Οικονομοπούλου, «Αποβιομηχάνιση και πολιτιστική πολιτική. Η περίπτωση της πόλης του Πειραιά». Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Πολεοδομία-Χωροταξία (επιβλέπουσα καθηγήτρια: Ρένα Κλαμπατσέα) Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ 2011. Πλέον στο παλιό Μηχανοστάσιο, στο ιστορικό κτίριο της Ροτόντας, στεγάζεται το Εθνικό Σιδηροδρομικό Μουσείο.
Το Κεντρικό Εργοστάσιο Πειραιά (Κ.Ε.Π.) είναι ιδιοκτησίας ΟΣΕ. Υπάρχουν δεκάδες τμήματα εντός του εργοστασίου στα οποία πραγματοποιούνται οι περιοδικές και οι βαριές συντηρήσεις των δηζελομηχανών, οι γενικές επισκευές και ανακατασκευές, επίσης διαθέτει χώρο βαφής, αμμοβολής, περιέλιξης ηλεκτροκινητήρων και γεννητριών, χώρο τόρνων, ηλεκτροσυγκολλητήρια, επισκευαστήριο τροχών, δοκιμαστήριο κινητήρων, μεταλλουργίο, χώρο και ειδικό εξοπλισμό αποφόρτισης από τον στατικό ηλεκτρισμό των Η/Α (ηλεκτραμαξών) .Διαθέτει επίσης και μικρή εκκλησία για το προσωπικό. Παλαιότερα διέθετε φούρνο κατασκευής πεδίλων (τα μεταλλικά φρένα επί των τροχών), 4 υπόγεια καταφύγια πολέμου χωρητικότητας 50 ατόμων έκαστο, ατμοκίνητη σειρήνα συναγερμού. Ολα αυτά διασώζονται έως και σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση. Το εργοστάσιο βομβαρδίστηκε κατά των Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο του 1940, επισκευάστηκε από τους Γερμανούς κατλα την κατοχή και την περίοδο 1949-1952 επισκευάστηκε και ανακαινίστηκε με Αμερικάνικη βοήθεια. Εως και τα τέλη περίπου της δεκαετίας του 1990 λειτουργούσε με τρείς οκτάωρες βάρδιες και απασχολούσε πάνω από 800 άτομα προσωπικό, έκτοτε υπήρξε μεγάλη συρρίκνωση του προσωπικού με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις στις προγραμματισμένες εργασίες. Από το 2015-2016 περίπου υπήρξε αύξηση προσωπικού και φυσικά του παραγόμενου έργου.
Αν χρησιμοποιήσετε πληροφορίες και στοιχεία που περιέχονται στις ιστοσελίδες vidarchives.gr, vidaomada.gr, vida-omada.blogspot.com και στο συνοδευτικό χάρτη παρακαλούμε πολύ να χρησιμοποιήσετε τις ακόλουθες αναφορές:
ΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ., Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr).
ΓΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ
Μαριλένα Βακαλοπούλου, ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΟΣΤΑΣΙΟ ΤΩΝ Σ.Π.Α.Π. ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑ, στο Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ.,
Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr/reports/2019_05_1121).
Στείλτε μας σχόλια / παρατηρήσεις