Ανήκει στο Δήμο Νάξου και Μ.Κ., κοινότητα Φιλοτίου

Πέτρινος, κυλινδρικού σχήματος αλευρόμυλος, με κωνική περιστρεφόμενη οροφή, στέψη από ψάθινο «καπέλο» και με ξύλινο οριζόντιο άξονα που περιστρέφεται από ξύλινες αντένες με τριγωνικά πανιά.
Ιστορικό: Ο ανεμόμυλος κτίστηκε νότια του οικισμού, στο μάτι του βοριά, στη πλαγιά ορεινής κοινοτικής έκτασης τη δεκαετία του 1880, από τον Μαυρομάτη Ιωάννη του Νικολάου (Μυλωθρό), γόνο οικογένειας μυλωνάδων από το Σαγκρί της Νάξου, που εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Φιλότι. Στη συνέχεια η ιδιοκτησία περιήλθε στους μυλωνάδες γιούς του, Νικόλα και Αντώνη, η λειτουργία του οποίου σταμάτησε τη δεκαετία του 1950, οπότε και εγκαταλείφτηκε από τους κληρονόμους τους, καταστράφηκε ο εξοπλισμός του και ερειπώθηκε. Μέχρι σήμερα είναι γνωστός ως «Μύλος του Σταυράκη», όπως και η τοποθεσία που βρίσκεται, καίτοι δεν ήταν αυτό το επίθετο κανενός των διαδοχικών ιδιοκτητών του. Το 1997 η κοινότητα Φιλοτίου συνεργάστηκε με τους ιδιοκτήτες του μύλου, προκειμένου να τον διασώσει από την ολική κατάρρευση, να τον αναστυλώσει, να τον εξοπλίσει και να τεθεί σε λειτουργία. Επειδή δεν τελεσφόρησε η συμβιβαστική προσπάθεια με τους ιδιοκτήτες, η κοινότητα προχώρησε στη διαδικασία της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης του, προκειμένου να διασωθεί και αναδειχθεί ως μνημείο της αγροτικής ζωής και περιήλθε στην ιδιοκτησία της με το ΦΕΚ: 1176/31-12-1997.

Το 2000, μετά την εκπόνηση και έγκριση των σχετικών μελετών από τον Δήμο Δρυμαλίας, το έργο εντάχθηκε για χρηματοδότηση στο πρόγραμμα LEADER II Κυκλάδων 1997-2001 και ανατέθηκε η υλοποίηση του μετά από δημόσιο διαγωνισμό. Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης των λιθοδομών και του περιβάλλοντα χώρου. Εξειδικευμένος ξυλουργός με τη συνδρομή έμπειρου μυλωνά, κατασκεύασε τον ξύλινο εξοπλισμό, τον οποίο ολοκλήρωνε σταδιακά. Ατυχώς κατά τη διαδικασία τοποθέτησης των αντενών και της ψάθινης επένδυσης «καπέλο» της κωνικής περιστρεφόμενης οροφής, κατέπεσε στο κενό από μεγάλο ύψος ο ξυλουργός και υπέστη σοβαρά τραύματα, που ήταν πλέον αδύνατη η συμμετοχή του στην ολοκλήρωση του έργου. Η καθυστέρηση συνέχισης του έργου από την εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την αδυναμία συνεργασίας της τεχνικής υπηρεσίας του δήμου με τον ανάδοχο εργολάβο, είχε σαν αποτέλεσμα τη διάλυση της εργολαβίας το 2002 επειδή παρήλθε η δεσμευτική προθεσμία του προγράμματος για την ολοκλήρωση και αποπληρωμή του έργου. Έμενε πλέον μετά από την εξέλιξη αυτή να χρηματοδοτηθεί η συνέχιση ολοκλήρωσης του έργου μετά από νέο προγραμματισμό, στους επόμενους προϋπολογισμούς του Δήμου.

Μέχρι σήμερα το έργο βρίσκεται σε αδικαιολόγητη στασιμότητα, έχουν καταστραφεί μερικώς ή ολικώς τμήματα του τοποθετημένου ξύλινου εξοπλισμού και επείγει η εκπόνηση από τον Δήμο των συμπληρωματικών μελετών για την ένταξη ολοκλήρωσης του έργου, σε προγράμματα διάσωσης, διαφύλαξης και ανάδειξης στοιχείων της αγροτικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Πληροφορίες και φωτογραφίες: Νικόλας Γ. Βασιλάκης, πρώην Δήμαρχος Δρυμαλίας (1999-2002)

Πηγή: Αγροτικά Μνημεία Νάξου: Καταγραφή-Τεκμηρίωση-Ανάδειξη