Σκάλα φόρτωσης λιγνίτη στην παραλία Κύμης, "ο Ρίχτης"

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΝΘΡΑΚΩΡΥΧΕΙΟ ΑΝΔΡΟΝΙΑΝΩΝ

"Πολλοί αρχαίοι ιστορικοί, όπως ο Παυσανίας αναφέρουν τον άνθρακα της Εύβοιας, ενώ ο Αριστοτέλης αναφέρει τον γαιάνθρακα ως καύσιμο στο βιβλίο του «Μετεωρολογικά». Όπως πιστεύεται οι αρχαίοι έμαθαν για την ύπαρξη του λιγνίτη από τις τυχαίες εμφανίσεις λιγνιτοφόρων στρωμάτων στην επιφάνεια του εδάφους, σύμφωνα όμως με μια άλλη άποψη, η πρώτη επαφή με το λιγνίτη έγινε όταν ανοίχθηκαν κατά τύχη πηγάδια για νερό μέσα σε κοιτάσματα. Διάφοροι μελετητές –περιηγητές που επισκέφθηκαν την περιοχή της Κύμης, όπως αναφέρει και ο Μιχάλης Ποντίκης στα ιστορικά κείμενά του, στα μέσα του 19ου αιώνα, αναφέρουν ότι τα πλούσια ανθρακωρυχεία της περιοχής φαίνεται να ήσαν και κατά τους αρχαίους χρόνους γνωστά, διότι ευρέθησαν στοιχεία (κοιλώματα, μικρές στοές) από τα οποία συμπεραίνουμε ότι γινόταν εξόρυξη λιγνίτη, σε μικρή κλίμακα για την κάλυψη τοπικών αναγκών. Από τους μελετητές αναφέρουμε το Γάλλο Ζιλ Ζιράρντ (Jules Girard) που ήταν μέλος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και επισκέφθηκε την Εύβοια το 1850, καθώς και τον Γερμανό Ξαβιέρ Λάντερερ (Landerer), που ήταν φαρμακοποιός του βασιλιά Όθωνα και έγινε καθηγητής Χημείας στο Πανεπιστήμιο και Πολυτεχνείο Αθηνών. Πάντως από τη γνώση των αρχαίων και για διάστημα μεγαλύτερο από δύο χιλιετίες, δεν εκδηλώθηκε κανένα ενδιαφέρον και δεν έγινε καμιά έρευνα για τους ελληνικούς λιγνίτες.

Οργανωμένη εκμετάλλευση έγινε μετά το 1833 με τη διάνοιξη του ανθρακωρυχείου Κύμης, ενώ το 1861 με την υπογραφή του νόμου περί μεταλλείων ρυθμίσθηκε και θεσμικά η εξορυκτική διαδικασία. Η πρώτη στοά για την εξόρυξη λιγνίτη ανοίχθηκε στη θέση Καζάρμα, ανάμεσα στην Κύμη και το Βίταλο. Η θέση εντοπίσθηκε μετά από έρευνες και υποδείξεις Βαυαρών μηχανικών και γεωλόγων. Το λιγνιτωρυχείο της Καζάρμας παρέμεινε υπό κρατική διαχείριση μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1860. Οι πρώτοι λιγνιτωρύχοι ήταν Βαυαροί στρατιώτες που σύντομα εκπαίδευσαν στις σχετικές εργασίες και ντόπιους από τα γύρω χωριά, κυρίως από το Βίταλο, τους Μαλετιάνους, τους Ανδρονιάνους, τον Πύργο και τους Καλημεριάνους. Το 1869 το ελληνικό δημόσιο εκχώρησε την άδεια εκμετάλλευσης λιγνίτη στην Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία. Η εταιρεία αυτή με βάση έρευνες γεωλόγων της, μετέφερε το κέντρο των εξορυκτικών εργασιών από την Καζάρμα στο Έντζι, ανάμεσα στους Καλημεριάνους και τον Πύργο. Ονομάσθηκε Έντζι από το όνομα του Έντς, ενός Γερμανού μηχανικού, διευθυντή της εταιρείας που ξεκίνησε το έργο. Η εταιρεία κατασκεύασε γραμμή ιπποσιδηροδρόμου, δηλαδή βαγονιών που τα τραβούσαν ημίονοι, η οποία είχε αφετηρία το Έντζι και κατέληγε στην Πλατάνα από όπου το κάρβουνο φορτωνόταν στα πλοία. Τότε κατασκευάσθηκε και ο μόλος από τον οποίο γινόταν η φόρτωση, που οι ντόπιοι τον λένε «μουράγιο». Την περίοδο από το 1870 και μετά άρχισαν μαζικές προσλήψεις προσωπικού από τα γύρω χωριά του Καστροβαλά. Η εργασία στα λιγνιτωρυχεία έγινε πλέον προς το τέλος του 19ου αιώνα η κύρια ασχολία για το εργατικό δυναμικό των χωριών του τότε Δήμου Κοτυλαίων και όχι μόνο. Και ήταν επόμενο με την πρακτική εκπαίδευση διαρκώς νέων λιγνιτωρύχων, να δημιουργηθεί με την έννοια της γνώσης και της εμπειρίας στις εξορυκτικές εργασίες, μια «σχολή της Κύμης», με πανελλήνια εμβέλεια.

Την περίοδο εκείνη η εταιρεία που εκμεταλλεύεται τον λιγνίτη της περιοχής Κύμης, αλλάζει διοικητικά σχήματα και ονομασίες. Την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα λέγεται πλέον «Εταιρεία Δημοσίων και Δημοτικών έργων». Η παραγωγή τότε λιγνίτη στα λιγνιτωρυχεία Κύμης αντιστοιχούσε στο 60% της συνολικής παραγωγής όλης της χώρας. Κατά την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων (1912-1913) η διάδοχη στην εκμετάλλευση των λιγνιτών της Κύμης «Ανώνυμη Εταιρεία Επιχειρήσεων εν Ελλάδι» κάνει νέες επενδύσεις κατασκευάζοντας σιδηροδρομική γραμμή μεταφοράς από το Έντζι στον Άγιο Νικόλαο Ενορίας περίπου 8 km και εναέριες γραμμές μεταφοράς από το διάμεσο (κοντά στους Μαλετιάνους) μέχρι το Έντζι και από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι το νέο λιμάνι της Παραλίας. Εκεί από μια ειδικά σχεδιασμένη μηχανική εγκατάσταση (γνωστή σαν Ρίχτης που κατασκευάστηκε το 1913), ο λιγνίτης φορτώνεται στα πλοία.

Ανατρέχοντας πάλι στα κείμενα του Μιχ. Ποντίκη, αλλά και σε έκθεση –μελέτη για το Ανθρακωρυχείο Ανδρονιάνων, του καθηγητή Ε.Μ.Π. Ηλία Γούναρη το Νοέμβριο του 1919, που ευγενώς μας χορηγήθηκε από το συντοπίτη μας Γεώργιο Τσομάκα, μαθαίνουμε ότι το Ανθρακωρυχείο Ανδρονιάνων ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1916, από την αυξημένη ζήτηση του λιγνίτη ειδικά για τα ατμόπλοια λόγω του πολέμου. Η «Εταιρεία Ανθρακωρυχείων Κύμης – Ανθρακωρυχείο Ανδρονιάνων», που ήταν γνωστή και ως εταιρεία Βογιατζή, εκμεταλλευόταν δύο συνεχόμενες τοπογραφικές άδειες εκμετάλλευσης με κέντρο των εργασιών της το Ανθρακωρυχείο Ανδρονιάνων, στη θέση Τρίκλινος, που ήταν ο γνωστός μύλος του Σαντά. Από το σημείο αυτό που ήταν ανάμεσα στους Ανδρονιάνους, τους Καρασαλιάνους και τον Πύργο κατασκευάζεται σιδηροδρομική γραμμή μεταφοράς λιγνίτη μήκους 10 km μέχρι το λιμάνι της Παραλίας. Η εταιρία αυτή συνέχισε να δουλεύει εντατικά μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920, οπότε και διέκοψε την τακτική λειτουργία της. Περιστασιακά όμως συνέχισε να εργάζεται μέχρι και τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο".

Πηγή: «Η φωνή των Ανδρωνιάνων» , Έτος 13ο • Αριθμός Φύλλου 75 • Μάρτιος - Απρίλιος - Μάϊος 2010, σελ. 3 & 6  

Η Ανατολική Εύβοια, ήταν στρατηγικής σημασίας για τους Γερμανούς, γιατί εκτός των ανθρακωρυχείων της περιοχής που το κάρβουνο ήταν απαραίτητο για τους Γερμανούς, γειτό­νευε και με το Αιγαίο Πέλαγος που από κει έβγαιναν και έμπαιναν συμμαχικές αποστολές. Ακόμη και αποβάσεις υπολόγιζαν από τους συμμάχους γιατί και το Υποβρύχιο «Παπανικολής» κάθε τόσο τους ενοχλούσε με διάφορες βολές του που έρριχνε κάθε τόσο. Για τους λόγους αυτούς οι Γερμανοί είχαν οχυρώ­σει σοβαρά την περιοχή, πράγμα που δυσκόλευε σοβαρά τον αγώνα των ανταρτών. Με αρκετές δυνάμεις κρατούσαν τα παράλια της Κύμης και τα ανθρακωρυχεία.

Πηγή : Η μάχη της Λαμπούσας