Στον Πειραιά, το αποκλειστικό προνόμιο για την παραγωγή αερίου δόθηκε το 1872, με Β. Διάταγμα περί του δι αερίου φωτισμού της πόλεως Πειραιώς, στον Γάλλο αρχιτέκτονα Eugene Piat για 50 χρόνια. Παρότι υπήρξαν επιπλέον του αρχικού Διατάγματος διευκολύνσεις, όπως η παραχώρηση έκτασης από το Δήμο για την ανέγερση του εργοστασίου, η υπερτίμηση του γαιάνθρακα και του σιδήρου, ανάγκασαν τον E. Piat, σε ακύρωση της σύμβασης τον επόμενο χρόνο. Νέα σύμβαση υπογράφηκε το 1877 με την οποία ιδρύθηκε η Εταιρεία του Αεριόφωτος Πειραιώς, στην οποία μετείχαν ισχυροί οικονομικοί παράγοντες της εποχής. Το εργοστάσιο λειτούργησε στις αρχές του 1878. Τη σύσταση του εργοστασίου ανέλαβε ο Έλληνας μηχανολόγος μηχανικός Νικόλαος Βλάγκαλης, ο οποίος μεταβιβάζει δέκα χρόνια αργότερα (1888), τα δικαιώματά του σε γαλλική εταιρία.
Ο Piat, ήταν γνωστός αρχιτέκτονας της εποχής με σημαντικό κτιριακό έργο, ενώ ασχολήθηκε λιγότερο με βιομηχανικά έργα. Αντίθετα ο Βλάγκαλης, υπήρξε συνιδρυτής εταιρειών, με τις οποίες συμμετείχε στην κατασκευή πολλών τεχνικών έργων στην Ελλάδα. Mαζί με τον εκπρόσωπο της Thomson Houston, Κ. Νικολαΐδη, ίδρυσαν αργότερα και την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία (1898-1925). Με την ίδια εταιρεία υπογράφεται το 1899 σύμβαση για τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης που πραγματοποιείται βέβαια με αργούς ρυθμούς και αρχίζει σταδιακά η αποδυνάμωση του εργοστασίου. Μετά το 1930, όταν λήγει η σύμβαση, η επιχείρηση γίνεται δημοτική, ενώ παραχωρείται στην Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία με 30ετες προνόμιο, για την παραγωγή και διανομή αερίου για οικιακή και βιομηχανική χρήση.
Το εργοστάσιο ανατινάχθηκε κατά την αναχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα το 1944. Παρότι είχε εκσυγχρονίσει τη λειτουργία του με κάθετους κλιβάνους απόσταξης, επαναλειτούργησε με προβλήματα μέχρι το 1967, όταν σταμάτησε τη λειτουργία του και τα κτήρια νοικιάστηκαν για διάφορες βιοτεχνικές χρήσεις. Την τελευταία 20ετία, κατεδαφίστηκαν, για άγνωστο λόγο, αρκετά από τα κτίσματά του.
Το εργοστάσιο αεριόφωτος δημιουργήθηκε, ως οχλούσα χρήση, εκτός κέντρου της πόλης, κοντά στο λιμάνι. Η έκταση παραχωρήθηκε από το Δήμο στη βιομηχανική περιοχή, κοντά στο κλωστοϋφαντουργείο των αδελφών Ρετσίνα. Η περιοχή, αν και μικρής έκτασης, βρισκόταν στην καρδιά των μηχανουργείων του Πειραιά, πολύ κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές. Επεκτάθηκε σε γειτονικό χώρο, πιθανά τη δεκ. του 30, όταν την εκμετάλλευσή του αναλαμβάνει ο Δήμος.
Το εργοστάσιο αναπτύχθηκε σαν ένα οργανωμένο κλειστό σύνολο όπου τα περισσότερα κτίσματα αποτελούσαν κελύφη των μηχανημάτων, αναγκαίων στις διάφορες φάσεις παραγωγής, ενώ τα υπόλοιπα κάλυπταν τις ανάγκες των εργαζομένων. Η αρχιτεκτονική λύση και η μορφολογία των κτισμάτων ακολούθησε την αντίστοιχη ευρωπαϊκή "ωφελιμιστική" τυπολογία, προσαρμόζοντας τους όγκους στις ανάγκες των μηχανολογικών εγκαταστάσεων και του κύκλου παραγωγής, σε συνδυασμό με μια λιτή αισθητική.
Επιμήκη κτήρια διατάσσονται περιμετρικά του οικοπέδου, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της παραγωγής. Το μόνο κτίσμα που διατηρεί σήμερα την αρχική του φυσιογνωμία, εμφανίζεται με λιτή μορφολογία. Εντυπωσιακότερη η ξύλινη στέγη που διατηρείται σε καλή κατάσταση με την αναγκαία λόγω βιομηχανικής χρήσης υπερύψωση στο μέσον αυτής.
Αν χρησιμοποιήσετε πληροφορίες και στοιχεία που περιέχονται στις ιστοσελίδες vidarchives.gr, vidaomada.gr, vida-omada.blogspot.com και στο συνοδευτικό χάρτη παρακαλούμε πολύ να χρησιμοποιήσετε τις ακόλουθες αναφορές:
ΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ., Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr).
ΓΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ
Μαρία Δανιήλ, ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΦΩΤΑΕΡΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, στο Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ.,
Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr/reports/2023_02_2558).
Στείλτε μας σχόλια / παρατηρήσεις