O Βούλγαρος καπνέμπορας Marco Nestoroff το 1928 στο εμβληματικό έργο του « Les tabac d’ Orient” («Τα καπνά της Ανατολής») όρισε την ποικιλία Μπασμά Κιρέτσιλερ ως τον ευγενέστερο και ακριβότερο καπνό του κόσμου, την εστεμμένη Βασίλισσα των Καπνών. Το χωριό Κιρέτσιλερ ( σημερινή Παλιά Χρύσα) στο νομό Ξάνθης υπήρξε για πολλά χρόνια το επίκεντρο της πιο αρωματικής ποικιλίας καπνών ανατολικού τύπου με μεγάλη εμπορική αξία. Σε αυτό το ιδιόμορφο για πολλούς λόγους καπνοτόπι βρίσκεται εδώ και 113 χρόνια η εξεταζόμενη αγροικία –προβιομηχανικός χώρος που συγκροτείται ως μια ¨τριπλέτα του καπνού¨: καπνόσπιτο, «σαντζάκι» (ημιπαίθριος χώρος επεξεργασίας, ξήρανσης και αποθήκευσης του καπνού και καπνοχώραφο με λίθινη δεξαμενή συγκέντρωσης νερού. Το Παστάλι, όπως θα είναι η επίσημη ονομασία της αγροικίας φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν ιδιότυπο «σταθμό φιλοξενίας» άμεσα σχετιζόμενο με τη βιομηχανική αρχαιολογία επιδιώκοντας η βιωσιμότητα του να συνδεθεί μέσα από την αναδίφηση του παραγωγικού παρελθόντος και τη δημιουργική σύνδεση με το παρόν: Χώροι διαμονής και φιλοξενίας για ερευνητές, φοιτητές, αλλά και για το ευρύτερο κοινό , βιβλιοθήκη-εντευκτήριο, εκπαιδευτικές δράσεις, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, προβολή του παραγωγικού παρόντος υλικού και άυλου, καθώς και παραγωγική επανάχρηση του αγροτικού χώρου βασιζόμενη στις αρχές της αεικαλλιέργειας (permaculture). Η όλη φιλοσοφία του χώρου εδράζεται στην επιστημονική αντίληψη ότι το παραγωγικό μας παρελθόν το μελετάμε για έναν πρωταρχικό και ουσιώδη λόγο: την επανάκτηση της παραγωγικής μας αντίληψης. Νέες χρήσεις εμπνευσμένες από το παρελθόν. Βασική λειτουργία που θα καθορίσει τη βιωσιμότητα του όλου εγχειρήματος είναι φυσικά η αξιοποίηση του κτιριακού αποθέματος (χώροι φιλοξενίας): α). Το Καπνόσπιτο: ο κεντρικός χώρος φιλοξενίας. β) Η ανακατασκευή-αναπαλαίωση του μικρού πέτρινου οικήματος (εντός της μεγάλης αυλής) που φιλοξενούσε εποχιακούς εργάτες στην καπνοκαλλιέργεια. 2. Σαντσάκι: To σαντσάκι ο ημιυπαίθριος χώρος επεξεργασίας και αποθήκευσης του καπνού στην αγροικία μπορεί να επιτελέσει πολλαπλούς ρόλους τόσο μόνιμου χαρακτήρα όσο και περιοδικού: 1. Ως χώρος φιλοξενίας με τη δημιουργία ενός μικρού loft (στη νοτιοδυτική γωνία του εναπομείναντα κτιρίου) με την επανάχρηση των αποθηκευμένων υλικών του κτιρίου που συλλέχθηκαν και τη χρήση των νέων κατάλληλων υλικών και τεχνικών. 2. Συντήρηση του υπόσκαφου υπoγείου (Kuyu) και κάλυψη του με ξύλινο δάπεδο (όπως ακριβώς υπήρχε) το οποίο σε επιλεγμένα σημεία θα διασπάται με την προσθήκη γυάλινου δαπέδου , έτσι ώστε να είναι ορατός ο χώρος στο θεατή. Ο χώρος θα επαναχρησιμοποιηθεί ως χώρος αποθήκευσης , έκθεσης και δοκιμής τροφίμων και ποτών. 3. Στη νοτιανατολική γωνία του σαντσακιού, η οποία εφάπτεται της κεντρικής οικίας θα δημιουργηθεί ένα μικρό θερμοκήπιο(green room) με τις απαραίτητες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις. 4. Ο κεντρικός χώρος του σαντσακιού θα παραμείνει ως έχει με την επιπλέον προσθήκη σιδηροδοκών και τη δημιουργία ξύλινων παταριών σε σχήμα Γ, όπου και θα βρίσκεται τμήμα της βιβλιοθήκης (βιβλιογραφία σχετική με την παραγωγική ταυτότητα της περιοχής και ευρύτερα τη βιομηχανική κληρονομιά) σε άμεση επικοινωνία με το εντευκτήριο στον κάτω χώρο. 5. Τέλος, ο κεντρικός βασικός χώρος μπορεί να φιλοξενήσει περιοδικά εκπαιδευτικές, καλλιτεχνικές και κοινωνικές εκδηλώσεις αξιοποιώντας παράλληλα τον χώρο της μεγάλης περίκλειστης αυλής έκτασης 500τκ. Με λίγα λόγια η επανάκτηση-ανακατασκευή και συντήρηση μερών του σαντζακιού θα αποτυπώνει μουσειογραφικά (διατήρηση εξωτερικού περιγράμματος με την ενσωμάτωση αναστρέψιμων σύγχρονων κατασκευών) και μουσειολογικά την πρότερη χρήση του (αναφορά στην καπνοκαλλιέργεια) ενσωματώνοντας νέες λειτουργίες εμπνευσμένες από το παρελθόν αλλά και σύγχρονες βιώσιμες για το Παστάλι χρήσεις. Ο αγρός έκτασης 2.5 στρεμμάτων, περιστοιχισμένος από οπορωφόρα δέντρα( αμυγδαλιές, καρυδιές) φιλοξενούσε ένα τυπικό καπνοχώραφο. Ο σχεδιασμός θα βασιστεί στις αρχές της permaculture (=αεικαλλιέργεια) μια τεχνική καλλιέργειας, που έχει ως σκοπό την αξιοποίηση βιώσιμων πόρων, σχεδιάζοντας ανθρώπινες εγκαταστάσεις που λειτουργούν ως παραγωγικά οικοσυστήματα, χωρίς σπατάλη και χωρίς τη χρήση ορυκτών καυσίμων. H επιλογή εφαρμογής των αρχών της permaculture στον αγρό κρίνεται αναγκαία προκειμένου να βελτιωθεί ο υδροφόρος ορίζοντας και η απρόσκοπτη καλλιεργητική λειτουργία του. Η μελέτη του σχεδιασμού του χώρου θα γίνει σε συνεργασία με εξειδικευμένους επιστήμονες αρχιτεκτονικής τοπίου και ειδικούς επιστήμονες στην permaculture ενσωματώνοντας αδρομερώς και όχι με φορτική λεπτομέρεια παράλληλα μια μουσειολογική διαδρομή του καπνού από το χωράφι, στο σαντζάκι και στο καπνόσπιτο. Το Παστάλι ήδη έχει ξεκίνησει λιγάκι ανορθόδοξα τη λειτουργία του (κενό χωρίς ρεύμα) φιλοξενώντας δυο σημαντικές δράσεις: Πρώτη εξωστρεφής δράση η συμμετοχή του στο περιφερειακό αφιέρωμα (Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης) μνήμης για τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων της περιοχής μας στα κρεματόρια της Τρεμπλίνκα. Για τρείς μήνες φοιτητές και πολίτες διαφόρων επιστημονικών κλάδων συμμετείχαν στο δωρεάν εργαστήριο (workshop) “ Μια ντουλάπα, 3 πόλεις, 1 ιστορία» , το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Παστάλι. Μέσα από ένα «ευτελές κατάλοιπο του βιομηχανικού παρελθόντος ξετυλίχτηκε η παρουσία της εβραϊκής κοινότητας της Ξάνθης άμεσα συνδεδεμένη με το καπνικό παραγωγικό παρελθόν της. Δεύτερη εκπαιδευτική δράση η συνεργασία με το εργαστήρι δημιουργικής γραφής «Φιλαναγνωσία (υπεύθυνη: Βασιλική Στρώλη). Μαθητές του εργαστηρίου της Φιλαναγνωσίας συμμετείχαν σε ένα ¨πείραμα προσομοίωσης της ζωής των συγγραφέων του παρελθόντος χωρίς ρεύμα, με κεριά γύρω από μια σόμπα με αναφορές φυσικά στο καπνικό παρελθόν του σπιτιού και του χωριού. Η αναδίφηση του παρελθόντος είναι βασικό μέλημα και επιδίωξη για το Παστάλι, αναδεικνύοντας την υλική και άυλη πολιτισμική κληρονομιά, το παραγωγικό μας παρελθόν αλλά και παραγωγικό μας παρόν, την προβολή του σύγχρονου κόσμου της καινοτομίας και της εργασίας, την επιθυμία για την αλλαγή της παραγωγικής μας συμπεριφοράς