Οι δύο αδελφοί, Δήμος και Αλέκος Σταυριανός, ήταν διαφορετική περίπτωση: γεννημένοι στο Χρισσό Παρνασσίδος, είχαν έρθει, έφηβοι ακόμη, στον Πειραιά αναζητώντας πόρο ζωής και σταδιακά ανελίχθηκαν από μικροϋπάλληλοι σε αυτοδημιούργητους βιομηχάνους. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του πρωτότοκου αδελφού Δήμου Σταυριανού, το εργοστάσιό του, καρφοπεταλοποιείο αρχικά, ειδικεύτηκε από τη δεκαετία του 1930 στη διάλυση παλιών πλοίων και με το ξέσπασμα του Πολέμου εξοπλίστηκε με μία μεταχειρισμένη ηλεκτροκάμινο, στοχεύοντας στην παραγωγή σιδήρου σε χελώνες για την κάλυψη των πολεμικών αναγκών της Ελλάδας. «Ο κλίβανος είναι έτοιμος προς εκκίνησιν, το δε εργοστάσιον κατάμεστον πρώτων υλών όταν εκρήγνυται ο Γερμανοϊταλικός πόλεμος», αφηγείται ο Δ. Σταυριανός. «Αι δε αποθήκαι των Εργοστασίων περιελάμβανον πολλάς χιλιάδας τόννων εμπορεύματος, δύο δε εμπορικά σκάφη ήσαν έτοιμα προς διάλυσιν. Συλλιπάσματα και χυτοσίδηρος μόλις είχον αφιχθή εκ Τουρκίας και Σερβίας προς λειτουργίαν της ηλεκτρικής υψικαμίνου». Την ίδια περίοδο, οι αδελφοί Σταυριανού προσέλαβαν ως αρμόδιο να επισκευάσει και να θέσει σε λειτουργία την ηλεκτροκάμινο τον Ούγγρο μηχανικό μεταλλουργίας Στέφανο Βαρχανέκ. Με τη γερμανική εισβολή δεσμεύτηκαν αρχικά οι πρώτες ύλες του εργοστασίου και έπειτα, από τον Ιούνιο του ’41, επιτάχτηκε ολόκληρη η επιχείρηση. Ως μόνος γερμανομαθής στο εργοστάσιο, ο Βαρχανέκ εξελίχθηκε σε βασικό συνομιλητή της Wehrmacht, για την οποία εργαζόταν πλέον αποκλειστικά η επιχείρηση που, θεωρητικά τουλάχιστον, είχε τη δυνατότητα παραγωγής σιδήρου – στην πράξη η ηλεκτροκάμινος δεν ήταν έτοιμη να λειτουργήσει. Για τους 300 περίπου εργατοϋπαλλήλους του εργοστασίου η εταιρεία εξασφάλιζε τρόφιμα για την παρασκευή συσσιτίου από δύο γερμανικές υπηρεσίες (τη Baustoffamt και τη Luftwaffe) και συγχρόνως από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό –με ψευδή δήλωση ότι δεν ήταν επιταγμένη. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σ. Βαρχανέκ, αν και δηλώνονταν 50% περίπου επιπλέον εργαζόμενοι, ώστε να διασφαλίζεται η εισροή μεγάλων ποσοτήτων τροφίμων, τα τρόφιμα έκαναν φτερά, με αποτέλεσμα τον θάνατο από πείνα πολλών εργατών, ορισμένων ακόμη και εν ώρα εργασίας. Εξίσου θολό ήταν το τοπίο στη διαχείριση των πρώτων υλών. Τον Σεπτέμβριο του 1942, μάλιστα, οι Γερμανοί κατέσχεσαν στα Ταμπούρια δύο καροφορτία με σιδηρόλαμες που ο μικρότερος αδελφός Αλέκος Σταυριανός, είχε προπωλήσει σε επιχειρηματία του Πειραιά. Ο Α. Σταυριανός συνελήφθη και παραπέμφθηκε με την κατηγορία της εξαγωγής και μεταπώλησης δεσμευμένου γερμανικού σιδήρου.................

.....................Στις 2 Ιουλίου του 1943, η Γκεστάπο έκανε έφοδο στο εργοστάσιο και, καλώντας ονόματα από λίστα, συνέλαβε δεκατέσσερεις εργάτες. Η κα τηγορία
που τους απαγγέλθηκε δεν αφορούσε το σαμποτάζ του κλιβάνου, αλλά τη συμμετοχή σε κομμουνιστική οργάνωση και τη διανομή σχετικών εντύπων, που συνιστούσαν κακούργημα. Στη δίκη, που έγινε στις 5 Αυγούστου, οι τέσσερεις προαναφερθέντες εργάτες καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν, όπως είπαμε, στις 23 Αυγούστου. Αρκετοί ακόμη, αδιευκρίνιστο πόσοι, φυλακίστηκαν «εις Γερμανίαν» και παρέμειναν αγνοούμενοι. Ακολούθησε, δύο περίπου μήνες αργότερα, η εκτέλεση στον δρόμο ενός από τους συμμετέχοντες στις συγκεντρώσεις των Εαμιτών, που ουδέποτε συνελήφθη από τους Γερμανούς και θεωρήθηκε, προφανώς, καταδότης τους. Η εκτέλεση αποδόθηκε στην ΟΠΛΑ. Την ίδια περίοδο οι αδελφοί Σταυριανού, στους οποίους οι αντιστασιακές οργανώσεις επέρριπταν ευθύνες για την παράδοση των εργατών, αποσύρονταν από το εργοστάσιο «για λόγους υγείας», όπως ανέφερε ο Δ. Σταυριανός, είναι όμως σαφές πως επρόκειτο για μια άκρως φορτισμένη απομάκρυνση. Η οργή είχε ξεχειλίσει για τους δύο αδελφούς, όπου διατυμπάνιζαν πως ο Βαρχανέκ τους είχε πάρει το εργοστάσιο και το οδηγούσε κατευθείαν στον αφανισμό. Ως απάντηση, ο Βαρχανέκ υπέβαλε την παραίτησή του από το εργοστάσιο για λόγους ευθιξίας............

.....................Η επόμενη έκθεση, για το έτος 1942, κατέγραφε άλλα 3,2 δις, με μία επιπλέον διευκρίνιση: αυτός ο δεύτερος έλεγχος αφορούσε μόνον τις δραστηριότητες της εταιρείας και όχι τις ατομικές δραστηριότητες των δύο αδελφών, «αίτινες παρακολουθούνται υπό της Α΄ Οικονομικής Εφορείας Πειραιώς παρ’ ης εγένετο σχετική εγγραφή διά ποσόν ακαθαρίστων εσόδων 15 δις». Όσο για την τρίτη και τελευταία έκθεση, η οποία αφορούσε το πρώτο τρίμηνο του 1944, αυτή προσέθεσε το νέο στοιχείο της καταγραφής «αθρόων αγορών ακινήτων» των δύο αδελφών «μετά των μελών των οικογενειών αυτών (σύζυγοι και τέκνα)» κατά το 1942· ακίνητα που η συνολική τους αξία ανερχόταν στα 108 εκατομμύρια δραχμές. Ακόμη και αν υποθέσουμε πως οι ελεγκτές παραφούσκωναν στους υπολογισμούς τους τα διαφυγόντα κέρδη για λόγους εισπρακτικούς, το αφήγημα των Σταυριανών περί οικονομικής καταστροφής τους την Κατοχή είχε καταρρεύσει................

.................Τον Φεβρουάριο του 1946, το συμβούλιο του Ειδικού Δικαστηρίου αποφάνθηκε και για τις δύο μηνύσεις μαζί: σύμφωνα με τους εισηγητές, αφενός δεν μπορούσε να αποδειχθεί ότι ο Βαρχανέκ είχε καταδώσει τον Α. Σταυριανό, αφετέρου δεν είχε αποκαλυφθεί ποιος ήταν ο καταδότης των εργατών. Αντιθέτως, είχαν προκύψει πολλές και αντικρουόμενες καταθέσεις. Ο εισηγητής προέκρινε, σε μια προσωπική κρίση, τη –βολική ασφαλώς– υπόθεση πως καταδότης ήταν ο εκτελεσθείς από την ΟΠΛΑ πρώην σύντροφος των εργατών. Όσο για την κατηγορία της συνεργασίας με τον εχθρό, οι Σταυριανοί απαλλάχθηκαν, με την αιτιολογία πως δεν είχαν επιδιώξει την επίταξη του εργοστασίου τους, αλλά είχαν εξαναγκα- στεί σε συνεργασία. Για τον αδιαμφισβήτητο πλουτισμό τους δεν υπήρξε καμία κρίση. Το συμπέρασμα ήταν πως δεν προέκυπτε λόγος για δημόσια κατηγορία· δεν κρινόταν επιβεβλημένη «η ακροαματική βάσανος». Ενώ όμως ο πρώτος εισηγητής ουσιαστικά έκλεισε την υπόθεση προτείνοντας την αρχειοθέτηση του φακέλου με τη συνήθη σημείωση πως ο ανακριτής «αμφιβάλλει-
απαλλάσσει-αίρει», ο αρμόδιος επίτροπος, με τη δική του τελική παρέμβαση, ανέτρεψε τα δεδομένα δίνοντας εντολή για παραπομπή του Βαρχανέκ ως καταδότη όλων, και του Α. Σταυριανού (που, σημειωτέον, σύμφωνα με το νέο θέσπισμα είχε εργαστεί «χάριν του Εθνικού και συμμαχικού Αγώνος» αποσπώντας πρώτες ύλες από τον εχθρό) και των συλληφθέντων εργατών. Κανένα σκεπτικό δεν συνόδευε την απόφαση αυτή, τόσο διαφορετική από την αρχική εισήγηση.
Πηγή : Ευγενία Κρεμμυδά, "ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΤΟΜΗΣ: ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΑ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ", Περιοδικό ΜΝΗΜΩΝ, Τόμος 40, 2023.

Ο Μεταξάς ακολούθησε μια πιο αποφασιστική βιομηχανική πολιτική, στράφηκε στη βαριά βιομηχανία και, εν όψει της πολεμικής προετοιμασίας της χώρας, στην πολεμική βιομηχανία. Στα χρόνια του ιδρύθηκαν οι πρώτες μεταλλουργίες σιδήρου στην Ελλάδα («Ελληνική Χαλυβουργία», Δ. & Α. Σταυριανός»), τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά και άρχισε η εκμετάλλευση του λιγνίτη της Πτολεμαΐδας, ενώ ενισχύθηκε η συγκέντρωση κεφαλαίων.
Πηγή: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΤΡΩΝΗΣ, "Οικονομία, Κοινωνία και Κράτος στην Ελλάδα (18ος-20ος αιώνας)", ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ 2015