"...Την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα έχει κάνει εντυπωσιακή είσοδο στη οικονομία της Μακεδονίας η κλωστοϋφαντουργία. Η περιοχή των καταρρακτών (Νάουσα, Έδεσσα και Βέροια) με την άφθονη δωρεάν ενέργεια θα γίνει ο κατ’ εξοχήν βιομηχανικός πόλος της αυτοκρατορίας. Μερικοί πρωτοπόροι Ναουσαίοι επιχειρηματίες ιδρύουν εκεί τις πρώτες βιομηχανίες βάμβακος ανατρέποντας την οικονομική ιεραρχία της περιοχής.

Ο Περικλής Χατζηλαζάρου αντιλαμβάνεται ότι η βιομηχανία είναι το μέλλον. Μαζί με τον τραπεζίτη Δημοσθένη Αγγελάκη, τον Αθανάσιο Μακρή και άλλους επενδυτές σχηματίζει την ομόρρυθμο εταιρεία “Χατζηλαζάρου, Αγγελάκης και Σία” με στόχο την ίδρυση μιας κάθετης μονάδας επεξεργασίας μαλλιού στη Νάουσα. Το εργοστάσιο κατασκευάζεται σε σχέδια του Ξενοφώντα Παιονίδη το 1908, χρονιά κατά την οποία ο Περικλής παραιτείται τόσο από την θέση του υποπροξένου των ΗΠΑ όσο και από το ΔΣ της Τράπεζας Θεσσαλονίκης (Banque de Salonique) και αφοσιώνεται στη νέα δραστηριότητα.

Ο Ευστάθιος Στουγιαννάκης σε άρθρο του στο Μακεδονικό Ημερολόγιο (30/5/1910) αναφέρει ότι η ισχύς του εργοστασίου είναι 300 ίππων “παρεχομένη υπό καταρράκτου δι’ υδροκοχλίου (tourbine) αυστριακής κατασκευής· τοιαύτης είναι και τα λοιπά μηχανήματα. Ο δε ηλεκτρισμός ο προς φωτισμόν του χρησιμοποιούμενος παρασκαυάζεται δια μηχανήματος ειδικού 120 Volts. Περιλαμβάνει το εργοστάσιον πέντε τμήματα: 1/ πλύντήριον, ένθα πλύνονται τα έρια, 2/ βαφείον, 3/ κλωστήριον (περιλαμβάνον 1080 ατράκτους), 4/ υφαντήριον και 5/ τμήμα απαρτισμού (φινιρίσματος) ένθα συμπληρούται η παρασκευή του υφάσματος”.  Απασχολεί περί τα 200 άτομα μεταξύ των οποίων και λίγους Ευρωπαίους, ως επί το πλείστον Αυστριακούς, οι οποίοι παρέχουν τεχνικές συμβουλές. “Αλλά δια τούτο ακριβώς είναι αξιέπαινος η εταιρεία Χατζηλαζάρου δια την πρωτοτυπίαν της και το δημιουργικόν πνεύμα. Εξέτρεψε την επιχειρηματικότητα αυτής από της συνήθους του βάμβακος βιομηχανίαν εις νέον είδος, την των ερίων, άγνωστον εις τον τόπον και εις όλον σχεδόν το Κράτος… Το ποσόν της ετησίας παραγωγής νυν ανέρχεται εις 100.000 μέτρων υφάσματος μαλλίνου πλάτους 1,40 του μέτρου αξίας 35 – 45.000 λιρών.  Το εργοστάσιον Χατζηλαζάρου είναι το πρώτον εις το είδος του· τα προϊόντα αυτού είναι περιζήτητα εν τη αγορά, εφάμιλλα δε των ευρωπαϊκών τοιούτων. Προετιμήθησαν εσχάτως δια τας στρατιωτικάς στολάς επί τοσούτον, ώστε η παραγωγή είναι μικροτέρα της ζητήσεως”.

Η άριστη ποιότητα των υφασμάτων οφείλεται και στην άριστη ποιότητα του μαλλιού που προέρχεται κυρίως από την Αδριανούπολη και περιοχές της σημερινής Ρουμανίας. Ο Περικλής είναι πρόεδρος της εταιρείας με γενικό διευθυντή τον Αθανάσιο Μακρή. Το 1911 η εταιρεία αλλάζει μορφή και ονομάζεται “Ανώνυμος Οθωμανική Υφαντουργική Εταιρεία Ναούσης” με κεφάλαιο 40.000 λιρών. Την επόμενη χρονιά με την απελευθέρωση θα μετονομαστεί σε “Έρια, Ανώνυμος Ελληνική Υφαντουργική Εταιρεία Ναούσης” αυξάνοντας κατά 50% το κεφάλαιο της σε 1,5 εκατομμύρια δραχμές. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής αγοράζεται από την οθωμανική και, μετά την απελευθέρωση, από την ελληνική κυβέρνηση για τις ανάγκες του στρατού..."

[από τον ιστότοπο: https://sivenas.wordpress.com/2018/01/]

Παρά τις τόσο καλές και ευνοϊκές προδιαγραφές το εργοστάσιο δεν ευδοκίμησε όπως μαθαίνουμε από την έκθεση προς την Εθνική Τράπεζα στα 1934. Η κακοδιαχείρηση οδήγησε μάλιστα τον Ιούνιο του 1933 την τότε διοίκηση να διακόψει της λειτουργία του εργοστασίου και να το υπενοικιάσει σε τρίτους. Και έτσι στα 1933 η ΕΡΙΑ δόθηκε στην Ο.Ε.Ε. ΒΟΡΡΕΣ ΜΑΡΣΑΝ & ΣΙΑ μαζί με τις εγκαταστάσεις, μηχανήματα και εργαλεία. Σήμερα στο κτίριο λειτουργεί κινηματογράφος, το CINE-ERIA ενώ είχε σχεδιαστεί η επανάχρηση της "ΕΡΙΑ" σε Κέντρο Τεκμηρίωσης Βιομηχανικής Κληρονομίας και Συνεδριακό Κέντρο. «Όλοι οι χώροι και οι εγκαταστάσεις της "ΕΡΙΑ" είναι ολοκληρωμένοι. Απομένει μόνο η τοποθέτηση εκθεμάτων και συλλογής σπάνιου υλικού από τα εργοστάσια της Νάουσας στον ειδικό εκθεσιακό χώρο ώστε να δοθεί σε πλήρη χρήση. Ήδη με δωρεές συμπολιτών μας - τους οποίους και ευχαριστώ για τις δωρεές του - έχουμε συγκεντρώσει μηχανήματα, εργαλεία, αντικείμενα, φωτογραφίες, έγγραφα κ.ά., που μελετούν ειδικευμένοι επιστήμονες και μουσειολόγοι, ώστε το επόμενο διάστημα να τοποθετηθούν στην "ΕΡΙΑ", διασώζοντας και αναδεικνύοντας την πλούσια βιομηχανική ιστορία της Νάουσας που την έδωσε τον μοναδικό τίτλο, ως το  "Μάντσεστερ των Βαλκανίων"». Δημάρχος Νάουσας, κ. Αναστάσιος Καραμπατζού. 

Από τα εγκαίνια του Πολυχώρου Πολιτισμού "ΒΕΤΛΑΝΣ" (27-Απριλίου 2014).

Δυστυχώς αυτή τη στιγμή, έπειτα από 11 χρόνια που είχε ξεκινήσει η μουσειολογική μελέτη για το Κέντρο Τεκμηρίωσης Βιομηχανικής Κληρονομιάς και 5 χρόνια από τον πανηγυρικό λόγο του δημάρχου, το έργο παραμένει ανενεργό, μουσείο δεν υφίσταται, το αναγνωστήριο με το αρχείο που έχει συγκεντρωθεί δεν χρησιμοποιείται,  ο χώρος χρησιμοποιείται για παντός είδους και αμφιβόλου ποιότητας πολιτιστικές δράσεις του Δήμου και ως εκθετήριο κάποιων μη τεκμηριωμένων και τυχαία ριγμένων στο χώρο μηχανημάτων. Δυστυχώς οι ιθύνοντες δεν δείχνουν κανένα ουσιαστικό ενδιαφέρον για να πραγματοποιηθεί το αρχικό έργο και ουσιαστικά, οι κινήσεις που γίνονται δείχνουν περισσότερο έλλειψη σχεδιασμού για να γίνει κάτι αξιοπρεπές, σε έναν χώρο που δημιουργήθηκε γι'αυτόν ακριβώς το σκοπό, τη δημιουργία δηλαδή ενός μουσειακού χώρου και ενός Κέντρου Τεκμηρίωσης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς της Νάουσας.

Από κο Νίκο Καρανικόλα, Δήμαρχος Ηρωικής Πόλης Νάουσας, Σεπτέμβριος-2021
Η έκθεση του Κέντρου Βιομηχανικής Κληρονομιάς Νάουσας - ΕΡΙΑ θα εγκαινιαστεί το Σάββατο στις 12.00 το πρωί. Ως κεντρική ιδέα της έχει την ανάδειξη των υλικών καταλοίπων που σώθηκαν μέσα από τα σύγχρονα ερείπια των βιομηχανικών κελύφων, όπως ακριβώς τα ανέσυρε η επιτόπια έρευνα. Τα αντικείμενα αναδεικνύονται ως υλική υπόσταση και ταυτόχρονα αποκτούν φωνή για να αφηγηθούν όσες ιστορίες προκύπτουν, ενταγμένα στα συμφραζόμενά τους. Πρόκειται μία έκθεση εμπεριστατωμένη και εκπαιδευτική ώστε να παρέχει στον επισκέπτη τις πληροφορίες που πρέπει να πάρει σε νοηματικό αλλά και συναισθηματικό επίπεδο. Τα αντικείμενα, ελάχιστα σε σχέση με των όγκο των αντικειμένων που κατέκλυζαν κάποτε τη βιομηχανία της πόλης, αναδεικνύονται μουσειολογικά σε ρόλο πρωταγωνιστών της ιστορίας που υφαίνεται μέσα στην έκθεση γύρω από αυτά.
Στην έκθεση συνυφαίνονται δύο αφηγηματικοί άξονες, ο ένας εκ των οποίων αναδεικνύει πτυχές της βιομηχανικής ιστορίας της πόλης ως τον Μεσοπόλεμο και ο άλλος τις πρόσφατες μνήμες των ανθρώπων της. Με αυτόν τον τρόπο τα νοήματα που διαμορφώνονται, άλλοτε αλληλοσυμπληρώνονται και άλλοτε αντιπαρατίθενται, καθώς οι εποχές επέφεραν σημαντικές αλλαγές στην κοινωνία, τα ήθη και τις συνθήκες εργασίας. Η έκθεση είναι κατά βάση ανθρωποκεντρική και επιχειρεί να ανασυγκροτήσει τη συλλογική μνήμη, με όσες δυσκολίες αυτό μπορεί να εμπεριέχει στην περίπτωση μιας τόσο πρόσφατης και συχνά επώδυνης ιστορίας. Δεν υπάρχει, εξάλλου, μία μνήμη αλλά πολλές, όσες και όλοι εμείς, και η ιστορία συντίθεται από πολλές μικροϊστορίες.
Το Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς Νάουσας - ΕΡΙΑ ευελπιστεί να γίνει ένας μοχλός προώθησης του αυτοσεβασμού της περιοχής και των κατοίκων της, μέσα από την αναγνώριση της αξίας της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου και της σημασίας της στη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας. Αποτελεί, επίσης, την αφορμή για τη συγκέντρωση νέων υλικών τεκμηρίων και προφορικών μαρτυριών για την πληρέστερη, διεπιστημονική καταγραφή και μελέτη της κλωστοϋφαντουργίας της πόλης. Έχει τη δυναμική να μετατραπεί σε έναν πυρήνα γνώσης, εκπαίδευσης και έρευνας πάνω σε θέματα βιομηχανικής κληρονομιά.ς, ένα τοπόσημο για την πόλη, που θα τοποθετήσει τη Νάουσα στον σύγχρονο πολιτισμικό - βιομηχανικό χάρτη και σε ένα δίκτυο μουσείων βιομηχανικής κληρονομιάς ανά την Ελλάδα. Το ΕΡΙΑ δύναται, παράλληλα, να καταστεί ένας ζωντανός οργανισμός στην πόλη, ένας χώρος με πολύπλευρη δραστηριότητα και «ανοιχτές πόρτες», ένας χώρος ψυχαγωγίας, ενημέρωσης και αναψυχής μέσα από τη διοργάνωση πλήθους εκδηλώσεων, όπως φεστιβάλ, παράλληλες εκδηλώσεις, προβολές ταινιών, διαλέξεις, ημερίδες, εκπαιδευτικές δράσεις κ.α.

Το Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς πλέον στεγάζεται στο συγκρότημα ΕΡΙΑ του Δήμου Ηρωικής Πόλης Νάουσας, όπου βρίσκεται και η μόνιμη έκθεση «Ιστορίας Νήματα. Η βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας στη Νάουσα».

Η δημιουργία του Κέντρου είναι το τέλος μιας διαδρομής που έχει αφετηρία το 1960 όταν η εταιρεία ΕΡΙΑ εξαγοράστηκε από την ΒΕΤΛΑΝΣ ΝΑΟΥΣΑ Α.Ε. των Γρηγόρη και Γιάννη Λαναρά και Πέτρου Καράτζια.

Από το 1960 έως το 1990 το κτίριο του πρώην ΕΡΙΑ αποτελούσε τα βαφεία της επιχείρησης του εργοστασίου της ΒΕΤΛΑΝΣ, που παρήγαγε τις γνωστές κουβέρτες «Βέτλανς Νάουσα». Το πρώην βιομηχανικό συγκρότημα της ΕΡΙΑ, το εργοστάσιο της οποίας σχεδίασε (1908) ο Ξενοφώντας Παιονίδης, ένας από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες του νεοκλασικισμού με πλούσιο έργο στην Θεσσαλονίκη, βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της Αράπιτσας σε άμεση σχέση με τον «Πολυχώρο Πολιτισμού Χρήστος Λαναράς», το Γενικό Νοσοκομείο Νάουσας και το δημοτικό πάρκο της πόλης στο κομβικό σημείο του δικτύου των διαδρομών γνωριμίας με τη βιομηχανική κληρονομιά της Νάουσας.

πηγή: https://hellasjournal.com