Το Μεταλλείο Αντιμονίου στην Κέραμο της Χίου, βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού, σε μια τριγωνική κοιλάδα, με βάση την ακτή των Αγιασμάτων και κορυφή τη ρεματιά, ανάμεσα στους γύρω λόφους. Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων ξεκινά κάπου στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, με κάποιο τύπο συνεταιριστικής οργάνωσης. Το 1871 "περί συνεταιριστικής ανορύξεως μετάλλου", εμφανίζονται στοιχεία που δείχνουν οργανωση των μεταλλείων, καθως και αναλυτικές περιγραφές των όρων αξιοποίησης τους. Λίγα χρόνια αργότερα, στην "Απογραφή Αρχιπελάγους" ("Σαλναμέ), του 1883-84, καταγράφονται τα μεταλλεία αντιμονίου στις περιοχές των χωριών Κεράμου, Λεπτοπόδων και Ποταμιάς. Ως εκμεταλλεύτής των μεταλλείων αναφέρεται ο Αποστολάκης Λάππος. Ο Γάλλος γλωσσολόγος Hubert-Octave Pernot (Ουμπερ Περνο), επισκέφτηκε τη Χίο πρώτη φορά το 1898 και το 1904 επισκέφτηκε τα μεταλλεία στο δεύτερο ταξίδι του. Αναφέρει λοιπόν, ότι το μεταλλείο πριν τριάντα περίπου χρόνια, εκμεταλλεύονταν οι Απόστολος Λάππος και Γεώργιος Καλουτάς. (Ο Α. Λάππος, νυμφεύθηκε τη Αθηνά Καλουτά, θεία του Γεωργίου) οι οποίοι εξόρυσσαν το καθαρό μετάλλευμα και άφηναν το υπόλοιπο αφού δεν υπήρχε εργοστάσιο. Ο Καλουτάς στο χειρόγραφό του για το μεταλλείο αναφέρει ότι το βρήκε άθικτο από αρχαία δραστηριότητα, χωρίς την ύπαρξη εκβολάδων και σκωρίων. Λόγω του υψηλού κόστους εξόρυξης, ο χώρος εκμισθώθηκε σε Αγγλική εταιρεία, που ακολούθησε την ίδια μέθοδο και απέτυχε. Έπειτα ακολούθησε ένας Γάλλος μεταλλειολόγος ο Πελλού (Pelloux), ο οποίος λίγο αργότερα συνέστησε τη Societe Anonyme des mines de Keramos, (Ανώνυμος Εταιρεία Μεταλλείων Κεράμου) και ο οποίος παρήγγειλε τα μηχανήματα, με τη συμβολή των μεταλλείων Λαυρίου, στο μηχανουργείο Δρίτσα του Πειραιά. Οι εγκαταστάσεις του μεταλλείου κατασκευάστηκαν το διάστημα 1897-98 και το φθινώπορο, τα μηχανήματα έφτασαν στον δυσπρόσιτο όρμο των Αγιασμάτων, φορτωμένα στο καΐκι "Ζωοδόχος Πηγή". Οι εγκαταστάσεις, εκτός από τις στοές, περιελάμβαναν κτίριο διοίκησης, διαμονής προσωπικού, εργοστάσιο ( εγκαταστάσεις καμινείας) και αποθήκες, κοντά στο χωριό της Κεράμου, καθώς και τη σκάλα φόρτωσης, αποθήκες (για τη φύλαξη του μεταλλεύματος μέχρι τη φόρτωση) και την οικία του διευθυντή στα Αγιάσματα. Εργάζονταν 300 εργάτες απ΄τους οποίους οι πενήντα στο εργοστάσιο. Η δραστηριότητα της εταιρείας πρέπει να σταμάτησε στα 1902 (ή 1908) λόγω της βαθμιαίας πτώσης της τιμής του αντιμονίου και της κακής διευθύνσεως των εργασιών. Μετά την αποχώρηση των Γάλλων, η εκμετάλλευση συνεχίστηκε περιοδικά από τον Γεώργιο Καλουτά, ο οποίος παραχώρησε τα δικαώματά του στην Καλλιόπη Λάππου (το γένος Ζυγομαλά, παντρεύτηκε τον γιο του Αποστόλου Λάππου, Ιωάννη)Τον Ιανουάριο του 1919, την εκμετάλλευση είχε αναλάβει η "Ανώνυμος Τεχνική Εταιρεία Διερευνήσεως Μεταλλευτικών Έργων", με έδρα την Αθήνα Ελληνογαλλοαγγλικών συμφερόντων, έπειτα από πρωτοβουλία του Εμμανουήλ Τρυπάνη ιδιοκτήτη των Λιγνιτορυχείων Νενήτων. Είχε την εκμίσθωση των μεταλλείων για δεκαπέντε χρόνια και απασχολούσε περί τους 50 εργάτες, με δυνατότητα μελλοντικού διπλασιασμού. Το 1948 συνήφθη συμφωνία παραχώρησης μετξύ των ιδιοκτητών των μεταλλείων Κεράμου και Μολύβδου Καμπιών από τη μια και επιχειρήσεων Μποδοσάκη (Ελληνικαί Μεταλλευτικαί επιζειρήσεις) από την άλλη. Η άδεια εκμετάλλευσης από το Δημόσιο στον Μποδοσάκη είχε δοθεί ήδη από το 1940, όμως καθυστέρησε λόγω του Πολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου. Στις 11 Μαΐου 1949 έφτασε στη Χίο μια ομάδα ειδικών, για την διερεύνηση της δυνατότητας ένταξης στο σχέδιο Μάρσαλ, η οποία ζητήθηκε από την εταιρεία τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Στο πλαίσιο της επαναλειτουργίας, η εταιρεία προχώρησε σε επισκευές των εγκαταστάσεων , μερική ανανέωση του εξοπλισμού και διάνοιξη νέων στοών. Τον επόμενο χρόνο, η αίτηση ένταξης στο Σχέδιο Μάρσαλ απορρίφθηκε, ενώ η εκμετάλλευση έγινε μη συμφέρουσα οικονομικά λόγω της πτώσης των διεθνών τιμών του μεταλλεύματος. Έτσι η παραγωγή δεν απορροφήθηκε από την αγορά και έμεινε αδιάθετη. Η εταιρεία αποχώρησε από την Κέραμο τον Οκτώβριο του 1954. Τα τέσσερα χρόνια λειτουργίας, εξορύχθηκαν 14,500 τονοι ορυκτού. Απασχολούσε 48 τακτικούς και 10 έκτακτους εργάτες, πλην του υποστηρικτικού προσωπικού και των μηχανικών, συμφωνα με έκθεση του διευθυντή Ν. Ζαννίκου. Από το 1950 ως το 1970, δραστηριοποιήθηκε κατά καιρούς η Ε.Π.Ε "Μεταλλεία Χίου"με εκπροσωπους τον Αλ. Γ. Πατρικιάδη και κατά το 1970 τον Ι. Κανταρτζή, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα, λόγω δυσκολιών μεταφοράς του μεταλλέυματος. Οι εγκαταστάσεις του μεταλλείου, χωρίζονται βασικά σε δυο εποχές, τη πρώτη της Γαλλικής εταιρείας του 1897-98 και δεύτερη της περιόδου Μποδοσάκη 1949-54. Στην πρώτη ανήκουν το διοικητήριο, στο οποίο στεγαζόταν το γραφείο του διευθυντή, το χημείο και το λογιστήριο, κτίριο του μηχανουργείου-ξυλουργείου, και τη διώροφη κατοικία των μηχανικών ή υπλλήλων, κτίριο με αμελή λιθοπλινθοδομή και δίρριχτη στέγη. Χαμηλότερα στην κοιλάδα, οι εγκαταστάσεις καμινείας με δυο κυκλικούς φούρνους και θυρίδες αποθήκευσης μεταλλεύματος. Τέλος τις εγκαταστάσεις στα Αγιάσματα, που περιελάμβαναν την αποθήκη του μεταλλεύματος, τη σκάλα φόρτωσης και την οικία του διευθυντή. Οι εγκαταστάσεις του 1949, περιελάμβαναν την ανέγερση νέου οικήματος διεύθυνσης, που ένωσε το παλιό διοικητήριο με το ξυλουργείο-μηχανουργείο που χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες, έναν υπαίθριο σταθμό ηλεκτρικής ενέργειας στα ανατολικά του παλιού διοικητηρίου. Κοντά στους φούρνους, κατασκευάστηκε το συγκρότημα εμπλουτισμού από οπλισμένο σκυρόδεμα και στα Αγιάσματα η νέα εξέδρα φορτωεκφόρτωσης. Στις στοές "Ξύγκρεμος" και "Φάουλα" τοποθετήθηκε σύστημα παροχής πεπιεσμένου αέρα επειδή κατά την εξόρυξη χρησιμοποιούνταν αερόσφυρα. Τοποθετήθηκαν γραμμές με βαγονέτα για τη μεταφορά του μεταλλεύματος και διανοίχτηκε η οδός Κεράμου-Αγιασμάτων. Οι Στοές: "Τα Αγιάσματα", κοντά στον ομώνυμο παράλιο οικισμό. Πραγματοποιήθηκαν εξορύξεις το 1948, "Η Πατέλα", πλησίον της οδού Κεράμου-Λεπτοπόδων, παραγματοποιήθηκαν εξορύξεις το 1948, η "Μακριά Σκάλα" εντός του ρέματος του Αγίου Πέτρου (ένα φρέαρ και τρεις στοές), ο "Ξύγκρεμος" σε δυο σημεία Βόρεια-βορειοανατολικά της Κεράμου. Στο πρώτο, υπάρχει στοά αγνώστου μήκους και στο δεύτερο πάνω από το δρόμο Κεράμου-Αγιασμάτων, φρέαρ, από το οποίο διακλαδίζονται τέσσερις στοές. Ο "Κουτσονίκος" ανατολικά της Κεράμου, με στοά 50μ. και φρέαρ. Το "Λαρδάτο" ανατολικά του ερειπωμένου χωριού, όπου έμεναν οι εργάτες της Γαλλικής εταιρείας, έχει καταπέσει, ο "Σχίνος" νοτιοδυτικά της Κεράμου , γνωστή ως "Βενιζέλου", το "Πηγάδι" νοτιοανατολικά των Αφροδισίων φρέαρ 50 μ. Το 1951 και χωρίς να υπάρχει ένδειξη, το φρέαρ κατακλύστηκε από νερά, με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο τέσσερις εργαζόμενοι, η "Φαουλα" στοά με μπαζωμένη είσοδο. Βορειοανατολικά του εγκαταλελειμμένου χωριού Καμίνι, το 1945 γινόταν εξόρυξη λιγνίτη. Κάτω από αυτή, υπάρχει κι άλλη καλυπτόμενη στοά. Τέλος η "Σελάδα" νοτιοανατολικά των Χαλάνδρων διανοίχτηκαν δυο τρανσέρες και μια στοά, σήμερα κατακρημνισμένη. Κατά την περίοδο της Γαλλικής εταιρείας, εργάζονταν Μαυροβούνιοι μιναδόροι, Έλληνες και Αρμένοι εργάτες και Ιταλοί ξυλουργοί και ξυλοδέτες, που πραγματοποιούσαν την αντιστήριξη των στοών. Κατά την περίοδο Μποδοσάκη, αρχικα ξεκίνησαν 30 εργάτες και σταδιακά έφτασαν τους 100. Αναφορές θέλουν οι εργαζόμενοι να έφτασαν τους 200-250. με τόπους καταγωγής εκτός της Χίου, το Λαύριο, τον Ωρωπό και την Κασσάνδρα. Η χρήση των αερόσφυρων και η απουσία μέσων προστασίας, οδήγησε αρκετούς μεταλλωρύχους στο θάνατο από καρκίνο. Τη δεκαετία του 90, στήθηκε μνημείο στη μνήμη τους. Το 1997 το Πολιτιστικό και Τεχνολογικό Ίδρυμα της ΕΤΒΑ (ΠΤΙ-ΕΤΒΑ) απέστειλε στη Χίο τετραμελή επιστημονική επιτροπή, για την αποτύπωση του χώρου, συλλογή αρχειακού υλικού και μαρτυριών με σκοπό την ίδρυση υπαίθριου μουσείου αντιμονίου στο χώρο των παλιών μεταλλείων. Αν και αρχικά η τοπική αυτοδιοίκηση ήταν θετική, η αλλαγή προσώπων-προτεραιοτήτων, οδήγησε στο να μην πραγματοποιηθεί το έργο. Κατά καιρούς υπάρχουν αναφορές για ένταξη σε προγράμματα, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Σήμερα δεν σώζεται τίποτα από τον εξοπλισμό του, εκτός από μερικά μισογκρεμισμένα κτίρια μερικές μισοκλεισμένες τρύπες-γαλαρίες.
Η ιστορία των μεταλλείων αντιμονίου, στο χωριό Κέραμος (βίντεο) Μεταλλεία Αντιμονίου Κεράμου Περιπατητική Διαδρομή στα Μεταλλεία Αντιμονίου στον Κέραμο
- Ιστορικά μεταλλεία στο Αιγαίο19ος-20ος αιώνας, επιστημονικό συνέδριο Μήλος 3-5 Οκτωβρίου 2003 (Πρακτικά Συνεδρίου) Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2005.
-Ορυχεία στο Αιγαίο Βιομηχανική αρχαιολογία στην Ελλάδα (συλλογικό έργο) Εκδοτικός οίκος "Μέλισσα" Αθήνα 2009
- Pernot Hubert-Octave : L' ile de Chio, 1901, - Η νήσος Χίος (μετάφραση Κων/νου Χωρεάνθη) Εκδόσεις "Χίος Ημερολόγιο" Αθήνα 1981
- Σπανός Δ. Γρηγόριος, Τα Αγιάσματα και η Σκήτη της Ευαγγελίστριας, Έκδοση Ιεράς Σκήτης Ευαγγελιστρίας Αγιασμάτων Χίου, Χίος 2002.
- Σαματά Σπύρου. Η μεταλλευτική εξόρυξη και τα Παλαιοντολογικά ευρήματα της Χίου, Περιοδικό "Πελινναίο" τεύχος 54ο Καλοκαίρι 2010.
Αν χρησιμοποιήσετε πληροφορίες και στοιχεία που περιέχονται στις ιστοσελίδες vidarchives.gr, vidaomada.gr, vida-omada.blogspot.com και στο συνοδευτικό χάρτη παρακαλούμε πολύ να χρησιμοποιήσετε τις ακόλουθες αναφορές:
ΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ., Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr).
ΓΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ
Στυλιανός Παντελής,, Βαγγέλης Χαρίτος, ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΚΕΡΑΜΟΥ, στο Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ.,
Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr/reports/2018_09_1159).
Στείλτε μας σχόλια / παρατηρήσεις