Ένα από τα κρασοχώρια, που μαστίζονταν μάλιστα και από χρόνια λειψυδρία, ώστε να μην θεωρούνται καθόλου υπερβολικά τα όσα αναφέρει στη μελέτη του ο Αλβανίτης, ήταν και η Εξάνθεια. Οι γύρω λόφοι που την περικλείουν, η Ράχη, η Σφελαχτουριά, η Πλαγιά κ.ά. καθώς και το βαθύπεδο της Χοντριάδας ήταν κάποτε γεμάτοι με αμπέλια. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνταν ήταν το βαρτζαμί αλλά και άσπρο, μια ποικιλία σα τον ροδίτη. Από κοντά ακολουθούσαν και άλλα ορεινά και ημιορεινά χωριά της λευκαδίτικης υπαίθρου, όπως τα χωριά του λεκανοπεδίου των Σφακιωτών, η Καρυά, η Εγκλουβή, ο Αλέξανδρος, το Καλαμίτσι κ.ά.. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η Εξάνθεια επελέγη από την Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων «ΒΟΤΡΥΣ», που ήταν την εποχή του μεσοπολέμου μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα καθώς και μια από τις μεγαλύτερες οινοποιητικές επιχειρήσεις στην Ευρώπη, για την κατασκευή οινοποιητικού εργοστασίου. Ούτε είναι τυχαίο ότι βρίσκουμε την εποχή εκείνη ανάμεσα στους επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στο χωριό να είναι ένας οινέμπορας, ο Μ. Ράπτης, και ένας οινομεσίτης, ο Μ. Βλάχος. Στο χωριό ήταν εγκατεστημένος επίσης ένας γιατρός, ο Γ. Ράπτης, ενώ λειτουργούσε ακόμη και φαρμακείο που είχε η Έλλη Ράπτου6. Στην αμπελοκαλλιέργεια, λοιπόν, οφείλει κυρίως την ανάπτυξή του την εποχή του μεσοπολέμου ο οικισμός της Εξάνθειας, όπως εξάλλου και τα περισσότερα χωριά της λευκαδίτικης ενδοχώρας, που έφτασε το 1927 να έχει 851 κατοίκους.

Το εργοστάσιο φτιάχτηκε από την Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων το 1929. Είχε αρχίσει την εποχή εκείνη η διάνοιξη του δρόμου για τα Χορτάτα που επέτρεπε πλέον την διέλευση φορτηγών αυτοκινήτων. «Για την κατασκευή του κουβαλούσαν με τα μουλάρια μέσα σε τσουβάλια την άμμο από τον Άγιο Νικήτα. Την ξέπλεναν κατόπιν μέσα σε μεγάλους κάδους με νερό για να φύγει η αλμύρα της θάλασσας και να μην χαλάσουν (οξειδωθούν) τα σίδερα», θυμάται από διηγήσεις του πατέρα του ο Ξαθείτης Βασίλης Βλάχος (Κριτσούλας).

Το οινοποιείο αγοράστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 από το ΤΑΟΛ (Ταμείο Αμύνης Οινοπαραγωγής Λευκάδας). Ο οινοποιητικός συνεταιρισμός το λειτούργησε μέχρι τέλος της δεκαετίας του 1980 με αρχές της δεκαετίας του 1990 – η τελευταία ευδιάκριτη σφραγίδα της Διεύθυνσης Μέτρων και Σταθμών στην πλάστιγγα δείχνει το έτος 1996. Στο ενδιάμεσο διάστημα και με τον ερχομό του ηλεκτρικού ρεύματος έγιναν όλες οι απαραίτητες μετατροπές και η μετάδοση της κινητικής ενέργειας έγινε πλέον ηλεκτρική. Λειτούργησε επίσης ένας σταθμός μεταφόρτωσης, λίγο έξω από τον οικισμό, όπου αποθηκεύονταν προσωρινά τα σταφύλια μέχρι να μεταφερθούν κατόπιν με φορτηγό στο οινοποιείο. Αργότερα το οινοποιείο πέρασε στην ιδιοκτησία του Δήμου Σφακιωτών και σήμερα του ενιαίου πλέον Δήμου Λευκάδας. Από τότε φαίνεται να άρχισε το πλιάτσικο και η ερήμωση, μέχρι να φτάσει στα σημερινά του πια χάλια, ώστε να είναι πλέον αμφίβολο κατά πόσο θα μπορούσε να διατηρηθεί ως ένα δείγμα -αμφιβάλουμε επίσης αν υπάρχει και κανένα άλλο- της πρώιμης βιομηχανικής εποχής του τόπου μας.  Αριστερά, λίγο πιο πάνω κολλητά στο δημόσιο δρόμο, βρίσκεται ένα πέτρινο κτίριο όπου στη μια αίθουσά του στεγάζονταν το Χημείο και η άλλη χρησίμευε ως χώρος ανάπαυσης και ύπνου για τους εργάτες. Έχει πλέον ριπίσει απ΄ όλες τις μεριές, η σκέπη έχει πέσει, και το μόνο που απομένει είναι πλέον η κατεδάφισή του, αίτημα και των κατοίκων, όπως φάνηκε στην τελευταία συνέλευση που έγινε πριν λίγο καιρό. Πιο κάτω βρισκόταν η δεξαμενή νερού, αφού το χωριό είχε ανέκαθεν έλλειψη. Το νερό ήταν απαραίτητο για το πλύσιμο των σταφυλιών καθώς και των μηχανημάτων μετά από κάθε παρτίδα σταφυλιών. Εκείνο που δεσπόζει στο χώρο είναι το κυρίως συγκρότημα του οινοποιείου με τις δεξαμενές. Στη μια άκρη του βρισκόταν το μηχανοστάσιο με τον θάλαμο λειτουργίας των ντηζελομηχανών και της γεννήτριας. Όλα Made in Germany. Εγγυημένη πιστότητα την εποχή εκείνη. Για τη λειτουργία τους απασχολούνταν στη σεζόν της σταφυλοπαραγωγής ειδικός μηχανικός. Κολλητά με το χώρο αυτό βρίσκονται οι έξι μεγάλες δεξαμενές, εκ των οποίων η καθεμιά χωρούσε 100 τόνους σταφυλόμαζας. Την εποχή της σταφυλοπαραγωγής τις άδειαζαν μέχρι και δυο φορές. Στην αρχή τα σταφύλια πήγαιναν στον αποβοστρυχωτή για να φύγουν τα κοτσάνια (βόστρυχοι). Έπειτα «έσπαζαν» στον σπαστήρα της ρώγες των σταφυλιών. Στη συνέχεια ο μούστος (γλεύκος) από τον σπαστήρα και η σταφυλομάζα μεταφέρονταν με αντλίες στις δεξαμενές όπου έμεναν για κάποιο διάστημα. 12-15 μέρες συνήθως, ώστε να αποκτήσει το κρασί το απαραίτητο χρώμα. Άφηναν το κρασί μέσα και το έκαναν «παλίρροια». Όλο αυτό το διάστημα ο μούστος ανακυκλώνονταν από τα κάτω προς τα πάνω μέχρι να πάρει το μαύρο χρώμα. Στη συνέχεια αντλούσαν το κρασί και το μετέφεραν στο οινοποιείο του ΤΑΟΛ στο Κάστρο, ενώ τα τσίπουρα που έμεναν στη δεξαμενή έφταναν σε ύψος το ένα με ενάμιση μέτρο. «Έχω βγάλει όλες τις δεξαμενές…», μας λέει ο Βασίλης Βλάχος (Κριτσούλας), που δούλευε στο οινοποιείο την εποχή που αυτό είχε περάσει στο ΤΑΟΛ. «Δεν υπάρχει δεξαμενή που να μην έχω μπει μέσα να βγάλω τα τσίπουρα».

Πηγή: Μια χαμένη ευκαιρία: Το παλιό οινοποιητικό εργοστάσιο της Εταιρίας Οίνων και Οινοπνευμάτων «ΒΟΤΡΥΣ» και μετέπειτα του ΤΑΟΛ στην Εξάνθεια, 25-01-2018